Ze kon niet lezen en schrijven

Ik was nog maar net werkzaam als jongste bediende op het notariskantoor in ons dorp toen ik op pad werd gestuurd met een document dat een cliënt moest ondertekenen. Ik fietste naar het aangegeven adres en belde aan. Een oudere mevrouw deed open. “Ik kom van de notaris”, zei ik. “Voor uw handtekening.”

Ze keek me glazig, maar vroeg me toch binnen. In de kleine, met snuisterijen volgestouwde woonkamer nam ik plaats aan de eettafel. Met koffie en koek praatten we even over koetjes en kalfjes. Toen haalde ik het document dat ze moest ondertekenen uit mijn nog krakend nieuwe aktetas. “Hier kunt u uw handtekening zetten”, wees ik. “Maar eerst moet ik uw identiteit controleren. Mag ik uw persoonsbewijs even zien”?

“Mijn persoonsbewijs?”, vroeg ze, opeens zenuwachtig. “Ik weet niet waar dat ligt. Ik ben het al een tijdje kwijt. Is dat erg?”

De notaris had me op het hart gedrukt dat ik absoluut haar persoonsbewijs moest controleren. Nu dat niet kon, keerde ik onverrichterzake terug naar kantoor. De notaris was, om het zacht te zeggen, not amused. “Ze moet echt tekenen, dus ga maar terug”, sprak hij streng. Ietwat bedremmeld stond ik een dag later weer bij de mevrouw voor de deur.

Ze had, vertelde ze, inmiddels haar persoonsbewijs gevonden. Ik controleerde het en gaf haar mijn pen, maar ze aarzelde. “Ik wil graag weten wat ik onderteken. Wat staat daar precies?”, vroeg ze.

Hoe groen ik ook was, ik zag dat ze zich schaamde. Maar waarom? Opeens viel het kwartje: “Kunt u soms niet lezen?”, vroeg ik. Schoorvoetend beaamde ze: “Nee, dat heb ik nooit geleerd.”

Een volwassen vrouw die niet kon lezen en schrijven: dat had ik nog nooit gehoord. Ik wist niet wat ik ermee aan moest en keerde terug naar kantoor waar ik het verhaal vertelde aan de notaris. Die begreep meteen wat er aan de hand was en bood uitkomst.

In de wet is geregeld dat mensen die niet kunnen lezen of schrijven toch bij de notaris terecht kunnen. De notaris mag onder de akte een verklaring opnemen, dat de cliënt heeft verklaard de akte wel te willen ondertekenen, maar daartoe niet in staat te zijn, bijvoorbeeld wegens lichamelijk gebrek of omdat hij of zij de schrijfkunst niet machtig is. Zo geschiedde het. De notaris nodigde de vrouw uit op kantoor, las haar het document van a tot z voor en nam in de akte de vereiste verklaring op.

Dit speelde ver terug in de vorige eeuw in een klein dorp in het buitengebied van Nederland. Maar ook anno 2023 kunnen honderdduizenden mensen in Nederland niet goed lezen of schrijven, waarover ze vaak zwijgen uit schaamte. Dat is best schokkend.