Cobouw: Hengelo

Werk
19 juli 2021
Cobouw, 19 juli 2021

Wederopbouwstad Hengelo wil binnenstad weer levendig maken

Wethouder Gerard Gerrits (links) en projectleider Joop Nijenhuis. Foto: Johan Nebbeling

Ooit, ja ooit, was Hengelo dé winkelstad van Twente. Aantrekkelijker en beter bezocht dan buurgemeente Enschede. Maar die verzette tijdig de bakens, investeerde flink in het stadscentrum, haalde de Hengelose hogescholen in huis en is nu dé plek waar Twentenaren shoppen, uitgaan en studeren, Hengelo verweesd achterlatend. Wethouder Gerrits: “Hengelo is al lang niet meer de winkelstad van Twente en zal dat ook nooit meer worden.”

De gevolgen zijn zichtbaar in het straatbeeld: 21 procent (14.000 vierkante meter) aan winkelruimte in het centrum staat leeg, waarmee Hengelo zich een plekje heeft verworven in de hoogste winkelleegstandsregionen van Nederland. Vooral in de aanloopstraten naar het centrum is het treurig gesteld; lege winkelpuien gapen de voorbijganger aan, hem opzadelend met een unheimisch gevoel. En zo is het al jaren.

Niet rijp

“We hebben het laten gebeuren”, verzucht Gerrits, verantwoordelijk voor de transformatie van de binnenstad. “De wereld om ons heen veranderde, maar wij gingen niet mee en hielden ons vast aan het oude. Ooit zou het wel beter worden. Niet dus. Er zijn in de loop der jaren wel plannen gemaakt en hier en daar is ook met de uitvoering begonnen, maar we hebben nooit doorgezet. De politiek en de winkeliers waren er niet rijp voor.”

Het nieuwe college van burgemeester en wethouders dat in 2018 aantrad, had geen boodschap aan het getreuzel van zijn voorgangers. “Wij vonden: er móet nu echt wat gebeuren, want zo kan het niet langer. Maar we gaan niet wéér praten en jarenlang plannen maken, we gaan het gewoon dóen. Er lag een goed plan uit 2011 van een vorig college en dat zijn we nu aan het uitvoeren. Aangepast aan de actualiteit, want het oude plan voorzag in veel meer winkels.”

Concentratie

Kort gezegd behelst wat het ‘Actieplan Vitale Binnenstad’ heet: vermindering van het aantal vierkante meters winkeloppervlak in de binnenstad van 72.000 vierkante meter naar circa 60.000 vierkante meter, de realisatie van 850 vierkante meter ‘verblijfshoreca’ rond een nieuw evenementenplein en een nieuw te bouwen ‘horecawand’ én de realisering van 700 tot 1000 woningen, afhankelijk van de behoefte; deels in getransformeerde kantoor- en winkelpanden, deels als appartementencomplexen, deels als eengezinswoningen. Ook wordt de binnenstad groener.

Iets van de nakende veranderingen is al zicht- en voelbaar in de stad. Het monumentale gemeentehuis met zijn karakteristieke torentje kreeg een nieuwe modernistische vleugel en het Burgemeester Jansenplein ervoor werd opgeknapt, In het jarenlang leegstaande monumentale schoolgebouw De Bataafse Kamp worden appartementen gerealiseerd, terwijl het park ertegenover wordt opgeknapt, en een aantal winkelstraten kreeg een nieuw profiel, waardoor de straat een vriendelijk voetgangersgebied is geworden.

Rode baksteentjes

“Er werd lacherig over gedaan”, zegt Joop Nijenhuis, gemeentelijk programmaleider van de transformatie. “Zo van: ‘wat willen jullie nou bereiken met een paar rode baksteentjes?’ Het was een drukke, doorgaande fietsroute. Nu kun je hier lopen zonder van de sokken te worden gereden. Iedereen is er blij mee.”

Het Hengeloërtje is het symbool van de wederopstanding van de binnenstad

Hij wijst op een paaltje aan het begin van de Enschedesestraat in de vorm van het welbekende torentje van het Hengelose stadhuis. “Dat is het Hengeloërtje, zoals ze in Amsterdam het Amsterdammertje hebben. Bedacht door een collega, als symbool van de wederopstanding van de binnenstad. Die dingen zijn best prijzig, maar particulieren kopen ze ook. Ze zijn razend populair.”

Puienfonds

Een kleine vijftig winkelpuien zijn de afgelopen jaren met geld uit een ‘puienfonds’ in oorspronkelijke staat hersteld. Zo is de pui van het Griekse restaurant Delphi aan de Drienerstraat teruggebracht in zijn oorspronkelijke uitvoering uit de wederopbouwperiode. Gerrits: “Hengelo is een wederopbouwstad en de architectuur uit die periode willen we weer meer zichtbaar maken.”

Geheel tegen de gangbare trend in heeft de auto weer toegang gekregen tot de Drienerstraat. Gerrits: “Winkeliers hadden erom gevraagd en zijn er heel blij mee.” Nijenhuis: “Je kunt op gemarkeerde plekken via een app 30 minuten gratis parkeren om je boodschappen te doen. Overschrijd je die periode dan gaat er een seintje naar de meldkamer en krijg je een boete.”

Stadstuin

Op diverse plekken zijn leegstaande kantoren en ruimtes boven winkels omgetoverd in appartementencomplexen. Zoals het voormalige kantoor van de Nationale levensverzekeringsmaatschappij aan de Markt, met kleine, maar geliefde sociale huurappartementen.

Ook leuk: bij de Lambertusbasiliek is een stadstuin gekomen, want de binnenstad moet vooral ook groener worden. Zelfde verhaal, zegt Nijenhuis: “Wie maakt er nou hier een tuin? Maar nu vinden mensen het prachtig en wordt er veel gebruik van gemaakt.”

Sloeberig

Tegelijk maakt een wandeling door het centrum duidelijk dat er nog heel veel werk te doen is. Want al heeft Hengelo echt wel wat monumentwaardige pareltjes uit de wederopbouwperiode, de algemene aanblik van het centrum is ronduit sloeberig, erkent de wethouder. Dat, vooruitlopend op de herinrichting, op diverse plaatsen al panden zijn gesloopt, maakt de aanblik van de binnenstad er niet vrolijker op.

Vooral het grotendeels leegstaande winkelcentrum Lambertuspassage – hoe heeft iemand ooit zoiets lelijks kunnen ontwerpen? – is een puist in het straatbeeld. Het is de bedoeling dat het, na het vertrek van de laatste winkel, wordt gesloopt om plaats te maken voor een parkje. Ook het achterliggende parkeerterrein wordt aangepakt en wellicht verdwijnt – als de nieuwe eigenaar mee wil werken – ook eindelijk de oerlelijke blinde muur van het Hemapand.

Vooruitlopend op de herinrichting zijn al panden gesloopt. Dat maakt de binnenstad er niet fraaier op. 
Foto: Johan Nebbeling

Gemeenteraad

Een belangrijke stap is eind juni gezet. De gemeenteraad stemde in met de herontwikkeling van Lange Wemen waarmee de grootschalige fase van de beoogde transformatie van het centrum een impuls krijgt: de sloop van winkelcentrum Thiemsbrug en de bouw van een nieuw maar kleiner winkelcentrum met ondergrondse parkeergarage en 300 woningen, direct naast het gemeentehuis. In totaal is met de uitvoering 110 miljoen euro gemoeid, waarvan de gemeente, met steun van de provincie Overijssel, 6 miljoen voor haar rekening neemt.

Dat Hengelo nu zo’n groot plan als de herontwikkeling van Lange Wemen kan aanpakken, is een kwestie van momentum, zegt Gerrits. “Alles valt samen. Beleggingsmaatschappij Annexum was bereid het goedlopende winkelcentrum Thiemsbrug te verkopen aan de gemeente en projectontwikkelaar VanWonen toonde zich bereid om in Hengelo te investeren.”

Doorslaggevend was dat de Herstructureringsmaatschappij Overijssel (HMO) instapte, waarmee kapitaal vrijkwam. De HMO beschikt over gelden uit de verkoop van energiebedrijf Essent in 2017 die de provincie 1,4 miljard euro opleverde. De HMO koopt winkelcentrum Thiemsbrug van de gemeente en neemt, samen met VanWonen, de integrale herontwikkeling van het gebied ter hand.

Eengezinswoningen

Rond 2030 moet het plan Lange Wemen klaar zijn. Dan staat vlak naast het gemeentehuis een gloednieuw, compact winkelcentrum met een tweelaagse ondergrondse parkeergarage en op de bovenverdiepingen appartementen. Op de plaats van het huidige winkelcentrum Thiemsbrug en de parkeergarage ernaast staan appartementencomplexen en eengezinswoningen. De horecawand is volop in bedrijf, de openbare ruimte oogt fris en modern en de winkelleegstand is grotendeels opgelost.

Intussen heeft de stad nog wel wat andere problemen in het centrum op te lossen. Zoals: een nieuwe bestemming geven aan het spuuglelijke, maar immense (6.000 vierkante meter) leegstaande pand van V&D. Er zijn plannen om het gebouw te strippen en er appartementen in te vestigen.

Of een antwoord vinden op de vraag: wat te doen met die andere sta-in-de-weg, het leegstaande winkelcentrum De Brink aan de rand van de binnenstad? Opkopen en slopen? Of wenkt een nieuwe toekomst voor De Brink als ‘boodschappencentrum’ voor de bewoners die zich de komende jaren in het centrum van Hengelo zullen vestigen?

Woonstraten

Gerrits: “Je ziet nu al dat in de aanloopstraten naar het centrum leegstaande winkels door eigenaren worden omgebouwd tot woningen. Die trend zal doorzetten. Over een paar jaar is een aantal van die voormalige winkelstraten woonstraten geworden, misschien met hier en daar een lunchroom of bakkerij. Het zou fijn zijn als de bewoners straks lopend of op de fiets hun dagelijkse boodschappen kunnen doen in eigen buurt.”

Goed, het is nog toekomstmuziek. “Maar ik zie het voor me”, zegt Gerrits: “Een vriendelijk, groen, compact en levendig centrum. Een centrum als huiskamer van de stad, waar mensen graag verblijven en zich thuis voelen. Maar we kunnen niet alles tegelijk. We doen het stap voor stap.”

Naar homepage